1914

28 juni 1914: Moord op aartshertog Frans Ferdinand

Moord op aartshertog Frans Ferdinand

Na de oorlog die tussen 1875 en 1876 tussen Rusland en Turkije werd uitgevochten, liep de spanning in de Balkanlanden erg hoog op. De geopolitieke belangen van het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk botsen er op het pan-Slavische nationalisme van het tsaristische Rusland en het Servische koninkrijk. Het Ottomaanse Rijk bezwijkt langzaam maar zeker onder de druk. In 1903 grijpt de Russisch gezinde prins Peter Karađorđević de macht in Servië. Vijf jaar later worden de sandjaks (bestuurlijke eenheden) in Bosnië en Herzegovina – die in eerste instantie door de Oostenrijkers werden bestuurd in naam van het Ottomaanse Rijk – geannexeerd door Oostenrijk-Hongarije, wat kwaad bloed zet bij Servië en het tsaristische Rusland. De Oostenrijkers planden het bezoek van aartshertog Frans Ferdinand en diens vrouw aan Sarajevo en Bosnië erg zorgvuldig. 28 juni is namelijk een belangrijke dag in de orthodox-Servische kalender: men viert er Vidovdan, de dag van Sint Vitus, maar men herdenkt dan ook de Servische nederlaag tegen de Turken in 1389 en de 14e huwelijksverjaardag van het prinselijke paar. Vol zelfvertrouwen slaan de Oostenrijkers de waarschuwing van de Servische ambassadeur in Wenen echter in de wind. De aartshertog luistert niet naar zijn naasten, die hem afraden om naar Sarajevo te trekken. Het prinsenpaar komt zonder militaire escorte in de Bosnische hoofdstad aan. Na een veelbewogen bezoek aan het stadhuis wil Frans Ferdinand die ochtend ook een bezoek brengen aan de slachtoffers van een aanslag die tijdens zijn aanwezigheid in de stad had plaatsgevonden. De chauffeur neemt echter een verkeerde weg en ter hoogte van de Latijnse Brug opent de Servische nationalist Gavrilo Princip, lid van de beweging ‘Jong Bosnië’, het vuur. Twee schoten worden gelost. Een kwartier later sterven de aartshertog en zijn vrouw. Niet alleen de Serviërs zijn verheugd door de gebeurtenis, maar ook aan het Oostenrijkse hof slaken sommigen een zucht van opluchting nu ze van hun Slavisch gezinde kroonprins verlost zijn.

28 juli 1914: Oostenrijk-Hongarije verklaart de oorlog aan Servië

Oostenrijk-Hongarije verklaart de oorlog aan Servië

Een Servische reservist vervoegt zijn eenheid.

De aanslag in Sarajevo biedt de internationale politiek de kans om de nationalistische en imperialistische spanningen, die al sinds het einde van de 19e eeuw over het hele Europese continent voelbaar werden, te doen oplopen. Een heuse wapenwedloop giet extra olie op het vuur. Kort na de aanslag, op 7 juli 1914, stellen de Oostenrijkers de Serven voor een ultimatum. Tezelfdertijd haalt Oostenrijk de banden met Duitsland aan, voor het geval het tot een oorlog komt. Servië, gesteund door Rusland, verwerpt het ultimatum, waarop Oostenrijk op 28 juli 1914 de oorlog verklaart aan Servië. Er komt een heus domino-effect op gang: Rusland (de Slavische bondgenoot van Servië) mobiliseert zijn troepen, Frankrijk (een bondgenoot van Rusland) volgt zijn voorbeeld. Aan de andere zijde van het conflict maakt ook Duitsland (een bondgenoot van Oostenrijk-Hongarije) zich klaar voor de strijd. Op 29 juli wordt het Belgische leger op vredesvoet geplaatst om de neutraliteit van het land te vrijwaren. Op 4 augustus 1914 barst de oorlog in alle hevigheid los. Omwille van de verschillende bondgenoten komt het al snel tot een wereldoorlog.

29 juli 1914: Toespraak van Jean Jaurès in het Koninklijk Circus van Brussel

Toespraak van Jean Jaurès in het Koninklijk Circus van Brussel

Vanuit een pacifistische ingesteldheid blijft het internationale socialistische bureau oproepen tot vrede. Op uitnodiging van Emile Vandervelde, de voorzitter van de Tweede Internationale, geeft de Franse socialistische politicus Jean Jaurès een toespraak in het Brusselse Koninklijk Circus: Si l’on pouvait lire dans le cœur des gouvernants, on pourrait y voir si vraiment ils sont contents de ce qu’ils ont fait. Ils voudraient être grands: ils mènent les peuples au bord de l’abîme: mais au dernier moment, ils hésitent; le cheval d’Attila effarouche encore mais il trébuche. Cette hésitation des dirigeants, il faut que nous la mettions à profit pour organiser la paix. (Mochten we in de harten van de leiders kunnen kijken, dan zouden we zien of ze werkelijk tevreden zijn over hun daden. Ze willen groot zijn, brengen hun volk naar de rand van de afgrond, maar aarzelen. Het paard van Attila boezemt angst in, maar struikelt. De twijfel van de leiders biedt ons de kans om vrede te brengen.) De volgende morgen wordt Jaurès in Parijs, in het Café du Croissant, door de nationalistische student Raoul Villain uit wraak vermoord.

4 augustus 1914: Schending van de Belgische neutraliteit door Duitsland

Schending van de Belgische neutraliteit door Duitsland

Koning Albert I op weg naar het Parlement
voor zijn verklaring.

De Belgische neutraliteit werd door de internationale gemeenschap erkend, ook door Duitsland. De Duitse keizer zelf beloofde die neutraliteit te respecteren. Toch stelt de keizer België op 2 augustus 1914, gesterkt door de Duitse afkomst van koningin Elisabeth, voor een ultimatum. Hij wil met zijn troepen door België ten oorlog trekken naar Frankrijk, een Russische bondgenoot. Het ultimatum wordt verworpen door de Belgische regering, en koning Albert I houdt zijn beroemde patriottische discours in het Parlement: Un pays qui se défend s'impose au respect de tous, ce pays ne périt pas. J'ai foi en nos destinées. (Een land dat zich verdedigt, dwingt respect af van iedereen. Dit land zal niet vergaan. Ik geloof in onze toekomst.) De oorlog is een feit: de Duitse troepen vallen het land binnen. Na de bittere strijd tussen het Duitse leger enerzijds, en de Franse en Belgische soldaten anderzijds, staat de vijand op 19 augustus voor de poorten van Brussel.

20 augustus 1914: De Duitsers vallen Brussel binnen

De Duitsers vallen Brussel binnen

De Brusselaars zien met lede ogen toe hoe de Duitse troepen hun stad inpalmen. Uit angst voor de bloedige strijd die in de Waalse steden (zoals Dinant) werd geleverd, roept burgemeester Adolphe Max de Brusselse bevolking op om zich niet te verzetten tegen de bezetter. Met vertrouwen in een vrij en onafhankelijk België kondigt hij een vreedzaam verzet aan, en vraagt hij daarvoor de steun van zijn burgers, die hij nooit zal verraden: Aussi longtemps que je serai en vie et en liberté, je protégerai de toutes mes forces les droits et la dignité de mes concitoyens. (Zolang ik leef en vrij ben, zal ik strijden voor de rechten en de waardigheid van mijn medeburgers.)

30 augustus 1914: Russische nederlaag in Tannenberg

Russische nederlaag in Tannenberg

Russische gevangenen op weg naar een
krijgsgevangenenkamp in Duitsland.

De slag bij Tannenberg werd beslecht op een, uit nationalistisch standpunt, betekenisvolle plaats: in de middeleeuwen hield het Pools-Litouwse koninkrijk er stand tegen de ridders van de Duitse Orde. Deze keer, in 1914, worden de Russen verpletterd door de Duitse troepen. Duitsland neemt als overwinnaar tienduizenden soldaten gevangen en legt beslag op heel wat militair materiaal, waaronder kanonnen en paarden. Aan het Oostfront wordt duidelijk dat de oorlog lang zal aanslepen.

6-12 september 1914: De slag bij de Marne

De slag bij de Marne

Een Duitse wagen is in de Marne beland.

De slag bij de Marne liep uit op een Franse overwinning, en het Duitse leger trok zich terug. Onder leiding van maarschalk Joffré werd zo een invasie van Parijs verijdeld en konden de Duitse troepen niet naar zee trekken. Een bepalende factor in de slag was de extra divisie die op bevel van de Parijse militaire gouverneur werd uitgestuurd en in gevorderde taxi’s, bussen en vrachtwagens – de befaamde ‘taxis de la Marne’ – tot aan het front raakte.

26 september 1914: Arrestatie van Adolphe Max

Arrestatie van Adolphe Max

De burgemeester van de Stad Brussel, Adolphe Max, doet vanaf het begin van de oorlog zijn uiterste best om een beleid van vreedzaam verzet te voeren om elke vorm van vergelding door de bezetter te voorkomen. Op 16 september roept hij de Brusselaars op om zich neer te leggen bij het verbod van de Duitsers om de Belgische vlag te hijsen – wat een negatief signaal zou geven aan de vijandige troepen – en om dit nieuwe ‘offer’ te aanvaarden in afwachting van een ‘herstel’. Tijdens de eerste weken van de oorlog zet Max zich ten volle in om zijn medeburgers te steunen, onder andere door een hulporganisatie op touw te zetten voor vluchtelingen en gezinnen van soldaten aan het front. Hij waakt over de bevoorrading van de stad en probeert opstoten te voorkomen. Als antwoord op de Duitse opschorting van de vorderingen weigert Max op 26 september de bijdrage nog langer te betalen die de Stad moet leveren voor de oorlog. Zijn onbuigzame houding en zijn ongehoorzaamheid tegenover de Duitse bezetter leiden uiteindelijk tot zijn arrestatie. Adolphe Max wordt het boegbeeld van het verzet en krijgt in zijn Duitse cel duizenden brieven waarin zijn medeburgers hun steun betuigen. La colère que je ressens de n’être pas en ce moment à mon poste, laissera en moi des traces qui ne s’effaceront jamais. Mais je ne suis ni découragé ni démoralisé. Moins que jamais, je doute de l’avenir. Ma confiance et mon espoir grandissent chaque jour…, (De woede die ik voel omdat ik niet op mijn post kan zijn, zal bij mij onuitwisbare sporen nalaten. Maar ik laat me niet ontmoedigen of demoraliseren. Meer dan ooit heb ik vertrouwen in de toekomst. Mijn vertrouwen en mijn hoop worden elke dag aangesterkt …,) schrijft hij op 12 december 1914 in een brief aan mevrouw P. Vandervelde. Max wordt na de oorlog vrijgelaten en wordt op 17 november 1918 als een held in Brussel onthaald.

3 oktober 1914: De invoering van de Reichsmark in België

De invoering van de Reichsmark in België

Na een poging om in augustus 1914 beslag te leggen op de staatskas van de Nationale Bank – die haar bankbiljetten en goudreserves eerder al naar Londen had overgebracht – ontneemt de bezetter het emissievoorrecht van de bank en vertrouwt hij het toe aan de Société Générale. De Duitsers heffen belastingen en schrijven oorlogsboetes uit in hun eigen valuta, waarvoor ze een voor hen gunstige wisselkoers vastleggen. De Reichsmark wordt ook een officiële munteenheid in België, waardoor de nationale soevereiniteit nog maar eens wordt teruggeschroefd. Om de problemen rond de geldomloop het hoofd te bieden, beslissen 800 gemeenten om ‘noodmunten’ uit te geven.

10 oktober 1914: De val van Antwerpen

De val van Antwerpen

Bezetting van het Sint-Anna fort.

Vanaf de bezetting van Brussel, eind augustus, en om de krachten van de Belgische militairen te sparen, beslist koning Albert I om zijn leger in Antwerpen terug te trekken, waar enkele forten bescherming kunnen bieden. Dit bolwerk vormt een groot obstakel voor het Duitse leger, dat begin september beslist om een genadeloze aanval te lanceren. Antwerpen is uiteraard een belangrijke schakel voor de Belgen en de geallieerden, omwille van de strategische ligging van de haven. De koning kan, gezien de Duitse machtsontplooiing, niet anders dan de aftocht blazen. Antwerpen capituleert op 10 oktober. De Belgische troepen trekken zich terug achter de IJzer, waar hen enkele dagen later opnieuw een hevig gevecht te wachten staat.

16-24 oktober 1914: Slag om de IJzer en de slag om Ieper

Slag om de IJzer en de slag om Ieper

Na de val van Antwerpen, trekt het Belgische leger zich terug achter de IJzer, waar het zich ondanks het Duitse overwicht fel verweert. Op 24 oktober komt een Franse brigade de Belgische troepen bijstaan. De volgende morgen wordt beslist om de velden tussen Nieuwpoort en Diksmuide blank te zetten. Eenmaal de sluizen geopend, dringt het water de Duitsers steeds verder terug. Ze kunnen niet anders dan zich te verschansen. Zo wordt de IJzer de nieuwe frontlinie en de nieuwe ‘grens’ tussen wat overblijft van het vrije België en de bezette gebieden. De bewegingsoorlog moet plaats ruimen voor een loopgravenoorlog, van de Noordzee tot in Zwitserland. De soldaten omschrijven de gruwel als ‘dodengangen’. Zo ook de Franse marinier Déniel die op 16 december om het leven kwam: Nous vivons en vrais sauvages. (We leven als echte wilden.) Onder de indruk van de ontelbare doden vieren Duitse en Britse soldaten op 25 december 1914 Kerstmis. Ze zetten er kerstliederen in en delen eenvoudige geschenkjes uit.

19 oktober 1914: Oprichting van de ‘Commission for Relief in Belgium’

Oprichting van de ‘Commission for Relief in Belgium’

Vergadering van het Nationaal Hulp-
en Voedingscomité (NHVC)

Het economische leven in het land wordt door de invasie volledig ontwricht: de handel valt stil, fabrieken worden gesloten, arbeiders worden aan de deur gezet, betalingen van de staat worden opgeschort. De ellende is dan ook een eerste, rechtstreekse gevolg van de bezetting. De vrees voor het Duitse geweld wordt aangevuld door de angst om van de honger om te komen. Op 19 oktober 1914 bundelen de Belgische geldschieter Emile Francqui en ingenieur, en later ook Amerikaans politicus, Herbert Hoover – die elkaar eerder al op grote bouwwerven in China ontmoetten – hun krachten. Samen richten ze de ‘Commission for Relief in Belgium’(CRB) op: een commissie die instaat voor de voedselbevoorrading van het land. Ze krijgen diplomatieke bescherming van Spanje en de Verenigde Staten om levensmiddelen aan te kopen en naar België te sturen. Op zee geeft het Verenigd Koninkrijk de boten van de CRB een vrijgeleide om ondanks de blokkade het land te kunnen bevoorraden. Op nationaal niveau zorgt het ‘Comité National de Secours et d’Alimentation’ (CNSA) voor de eerlijke verdeling van de levensmiddelen. Kort na de Duitse invasie werd het comité in Brussel opgericht voor de Brusselaars, maar al snel strekten de activiteiten van het CNSA zich uit over alle Belgische provincies en gemeenten. Alles wat met het transport van voedsel te maken heeft, gebeurt via boekhoudkundige transacties, terwijl de hulporganisaties worden gefinancierd door de opbrengst van de voedingsmiddelen en giften uit België en het buitenland. Ernest Solvay aanvaardt het voorzitterschap van het comité en kent het een aanzienlijk grote subsidie toe om de werkingskosten te financieren.

5 november 1914: Frankrijk en Groot-Brittannië verklaren de oorlog
aan het Ottomaanse Rijk

Frankrijk en Groot-Brittannië verklaren de oorlog
aan het Ottomaanse Rijk

Ottomaanse soldaten op mars.

Ondanks zijn reputatie als ‘zieke broertje’ van Europa trekt het Ottomaanse Rijk ten oorlog. Het schaart zich achter de ‘Triple Alliance’ (de centrale mogendheden: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië, dat in 1915 van kamp verandert). Sindsdien staat het Rijk tegenover de ‘Triple Entente’ (Frankrijk, Rusland en het Verenigd Koninkrijk, met als bondgenoten België, Servië, Montenegro en ook Japan, dat als bondgenoot van Engeland op 23 augustus de oorlog verklaart aan Duitsland.)

8 november 1914: Invoering van het Duitse uur

Invoering van het Duitse uur

Om de administratie in de nieuwe gebieden zo gelijkvormig mogelijk te houden, legt Duitsland het Centraal-Europese uur op (Greenwich +1), dat vandaag nog steeds wordt gebruikt. In 1916 werd het zomeruur (Greenwich +2) ingevoerd door de Duitse bezetter.

24 november 1914: Generaal von Bissingen wordt tot gouverneur benoemd

Generaal von Bissingen wordt tot gouverneur benoemd

Cavaleriegeneraal Moritz von Bissingen wordt aangesteld als nieuwe gouverneur-generaal van België. Zijn voorganger Colmar von der Golz werd immers door de Duitse keizer benoemd in Turkije om er militaire operaties te voeren. Von Bissingen komt aan in België wanneer de Duitse troepen een harde strijd leveren aan het IJzerfront. Hij legt zich toe op grootschalige informatie- en propagandacampagnes via affiches voor de burgerbevolking in de bezette gebieden. Ook aan het verzet deelt hij klappen uit, door met name Edith Cavell ter dood te veroordelen. Daarnaast is hij voorstander van een administratieve splitsing van België in Vlaanderen en Wallonië.

25 december 1914: Pastorale brief ‘Vaderlandsliefde en volharding’
van kardinaal Mercier

Pastorale brief ‘Vaderlandsliefde en volharding’ van kardinaal Mercier

Gedurende de hele oorlog zet kardinaal Mercier zich in om via pastorale brieven, die worden voorgelezen tijdens de zondagsmis, de trouwe katholieken moed in te spreken en te steunen. Wanneer hij na de verkiezing van de nieuwe paus Benedictus XV uit conclaaf terugkeert, is de Belgische geestelijke leider diep onder de indruk van de toestand in zijn land. Zijn brief ‘Patriotisme et Endurance’(Vaderlandsliefde en volharding) die hij voor Kerstmis 1914 schrijft, is een theologische en morele beschouwing van verzet: Ce pouvoir n’est pas une autorité légitime. Et, dès lors dans l’intimité de votre âme, vous ne lui devez ni estime, ni attachement, ni obéissance. (Dit bewind heeft geen legitieme autoriteit. U bent het Duitse gezag eerbied noch gehoorzaamheid verschuldigd.)

1915

19 januari 1915: Duitse zeppelins bombarderen Engeland

Duitse Zeppelins bombarderen Engeland

16 maart 1915: Oprichting van het Nationaal Werk voor Oorlogswezen

Oprichting van het Nationaal Werk voor Oorlogswezen

22 april 1915: Eerste gebruik van verstikkend gas in Ieper

Eerste gebruik van verstikkend gas in Ieper

24 april 1915: Begin van de Armeense genocide

Begin van de Armeense genocide

24 april - 27 december 1915: Slag om de Dardanellen

Slag om de Dardanellen.

7 mei 1915: De Lusitania wordt tot zinken gebracht

De Lusitania wordt getorpedeerd en de vrouw van dr. Depage komt om het leven.

23 mei 1915: Italië verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije

Italië verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije

21 juli 1915: Opmars van het patriottisme onder Brusselse restaurant en
caféhouders

Opmars van het patriottisme onder Brusselse restaurant en caféhouders

5 september 1915: Internationale socialistische conferentie van Zimmerwald

Internationale socialistische conferentie van Zimmerwald

22 september - 11 oktober 1915: Nieuwe pogingen om een doorbraak te
forceren in Champagne en Artois

Nieuwe pogingen om een doorbraak te forceren in Champagne en Artois

5 - 11 oktober 1915: Bulgarije trekt ten oorlog aan de zijde van de centrale
mogendheden (Duitsland en Oostenrijk-Hongarije)

Bulgarije trekt ten oorlog aan de zijde van de centrale mogendheden

12 oktober 1915: Executie van Edith Cavell te Brussel

Edith Cavell wordt ter dood veroordeeld

6 december 1915: Joffre wordt door de geallieerden benoemd tot
generalissimo

Joffre krijgt van de geallieerden de hoogst mogelijke militaire rang

1916

21 februari 1916: Begin van de slag bij Verdun

Begin van de slag bij Verdun

9 maart 1916: Duitsland verklaart de oorlog aan Portugal

Duitsland verklaart de oorlog aan Portugal

1 april 1916: Executie van Gabrielle Petit

Gabrielle Petit wordt ter dood veroordeeld

24 april 1916: Ierse opstand

De Ierse bevolking komt in opstand

31 mei 1916: Zeeslag bij Jutland

Zeeslag bij Jutland

4 juni 1916: Offensief van de Russische generaal Broesilov

Offensief van de Russische generaal Broesilov

1 juli 1916: Begin van de slag aan de Somme

Begin van de slag aan de Somme

21 juli 1916: De Stad Brussel wordt een boete van één miljoen Reichsmark
opgelegd

De Stad Brussel wordt een boete van één miljoen Reichsmark opgelegd

17 augustus 1916: Roemenië sluit zich aan bij de landen van de Entente
(de geallieerden)

Roemenië sluit zich aan bij de landen van de Entente (de geallieerden)

15 september 1916: De Engelsen maken voor het eerst gebruik van
gevechtstanks

De Engelsen maken voor het eerst gebruik van gevechtstanks

19 september 1916: Belgische overwinning in Tabora, tegen de troepen
uit Duits-Oost-Afrika

Belgische overwinning in Tabora, tegen de troepen uit Duits-Oost-Afrika

25 november 1916: Griekenland verklaart de oorlog
aan Duitsland en Bulgarije

Griekenland verklaart de oorlog aan Duitsland en Bulgarije

December 1916: Het voedsel in België wordt steeds schaarser

In België wordt de voedselschaarste almaar problematischer

1917

Januari – februari 1917. Een strenge winter en tijdelijke sluiting van de scholen

Een strenge winter en tijdelijke sluiting van de scholen

De winter van 1916-1917 is bijtend koud, vooral in januari en februari 1917. Hij is nog harder, omdat de Brusselaars kampen met een tekort aan steenkool, dat wordt opgeëist door de Duitsers. Vrouwen en kinderen, ouderen en armen worden doodgevroren aangetroffen in hun huizen. Op 14 februari 1917 kondigen de Duitse autoriteiten per post aan dat ze geen steenkool meer zullen leveren aan de scholen van Groot-Brussel. Scholen die geen steenkoolreserve meer hebben, wordt ook gevraagd om de deuren te sluiten. Ondanks een eigen reserve voor scholen en voor het armste deel van de bevolking, wordt de stad Brussel gedwongen om alle scholen te sluiten, zonder uitzondering. Onderwijzers en leerlingen verzetten zich en komen in het geheim samen in garages, werkplaatsen, privéwoningen enz., om uit de handen van de Polizei te blijven. Sommigen worden verklikt en gearresteerd. Voor de vrije scholen van de Brusselse agglomeratie gelden dezelfde beperkingen. Midden april 1917 worden de scholen weer geopend, maar op voorwaarde dat ze de klaslokalen niet verwarmen. Veel scholen sluiten onmiddellijk opnieuw de deuren.

Om energie te besparen, moeten de winkels één uur vroeger sluiten (om 17.00 in plaats van 18.00 u.) en mogen de etalages niet meer worden verlicht.

1 februari 1917: Radicalisering van de Duitse duikbotenoorlog

Omdat de Geallieerden de Duitse vredesvoorstellen naast zich neerleggen, beveelt de regering in Berlijn zijn U-Boote om, zoals tussen februari en september 1915, aanvallen uit te voeren in de Atlantische Oceaan, de Adriatische Zee en de Middellandse Zee. Met deze strategie wil Berlijn Engeland op de knieën krijgen en tot overgave dwingen. Berlijn vreest ook een interventie van de Verenigde Staten. In de eerste drie maanden van het offensief hebben geallieerde koopvaardijschepen al enorme verliezen geleden (540.000 t. in februari, 593.000 in maart en 881.000 in april). Door de inzet van gewapende patrouilleschepen, watervliegtuigen, konvooien en andere technische nieuwigheden stijgen de verliezen aan Duitse zijde, terwijl die aan geallieerde zijde stabiel en aanvaardbaar blijven. De Britse bevolking lijdt zwaar onder de Duitse duikbootcampagne: vanaf december 1917 moeten voedsel en levensnoodzakelijke producten gerantsoeneerd worden.

9 februari 1917. Operatie Alberich

Operatie Alberich

Start van de strategische terugtrekking van de Duitse troepen tot de Hindenburglinie, een goed versterkte verdedigingslinie ten oosten van de Somme, tussen Arras en Laon.

Deze terugtrekking is voor de Duitsers van levensbelang geworden: door de lengte van de frontlinie in te korten, daalt het aantal soldaten dat nodig is om de verdedigingslinies te bemannen. In die tijd tellen de Duitsers 154 divisies tegenover 190 geallieerde divisies! Terwijl de Duitsers zich terugtrekken, passen ze de tactiek van de verschroeide aarde toe; ze vernielen bruggen, spoorlijnen en stations, maken waterbronnen en watertorens onbruikbaar en ondermijnen wegen en woningen. Ze deporteren ook alle gezonde mannen naar hun nieuwe verdedigingslinies in Noord-Frankrijk en laten vrouwen en kinderen achter met juist genoeg voedsel om niet om te komen van de honger.

De Geallieerden hadden wel verwacht dat de Duitsers zich zouden terugtrekken. Maar pas in de nacht van 14 op 15 maart 1917 vinden de Britten de eerste verlaten Duitse loopgraven. Nu kan de Britse opmars beginnen: ze komen enkel de Duitse achterhoede op hun weg tegen. Uiteindelijk bezetten de Britten de achtergelaten Duitse loopgraven. Op 18 maart 1917 valt de stad Péronne in hun handen. Bapaume wordt op 17 maart door de Australiërs ingenomen, maar zij hebben enkele dagen nodig om alle Duitse “boobytraps” onschadelijk te maken. Beide kampen kraaien victorie; de Duitsers omdat ze zich zonder problemen hebben kunnen terugtrekken; de Britten omdat ze een paar kilometer terreinwinst boeken!

22 februari 1917. Opeising van koperen voorwerpen

Opeising van koperen voorwerpen

Op basis van een verordening van de Duitse gouverneur-generaal van 13 december 1916 worden vanaf 22 februari 1917 alle huishoudelijke non-ferrometalen, zoals koper, tin en nikkel, opgeëist. In een eerste fase mogen burgers hun voorwerpen vrijwillig naar een verzamelplaats brengen, zoals het station Luxemburg en het Brouwershuis. In een tweede fase (op 6 maart) worden de Brusselaars door de Belgische lokale politie opgeroepen om hun koperen voorwerpen verplicht af te geven. Aanvankelijk waren koperen of tinnen voorwerpen van artistieke of historische waarde vrijgesteld. Later werden de huizen van fraudeurs doorzocht.

3 - 15 maart 1917: Russische (burger)revolutie

De Russische revolutie van februari 1917 heeft een militaire, politieke en klimatologische grondslag. De bevolking heeft het hard te verduren tijdens de Eerste Wereldoorlog, de legerleiding is onbekwaam en het Russische leger heeft een tekort aan wapens, voedsel en munitie. De opeenvolgende nederlagen ondermijnen het moreel van de Russische bevolking. Bovendien is de meerderheid van de bevolking het tsaristische regime beu. En daar bovenop is de winter van 1916-1917 één van de strengste en koudste in Rusland; omdat de mechanische onderdelen van de stoomlocomotieven bevriezen, stokt de bevoorrading van de steden.

Op 3 maart 1917 is de maat vol en gaan de arbeiders van de grote Poetilov-fabriek in Petrograd in staking. De eerste incidenten doen zich voor op 5 maart, na geruchten over een rantsoenering van het brood. De volgende dag wordt de fabriek wegens een gebrek aan wisselstukken gesloten. De arbeiders zijn technisch werkloos. Intussen ontvlucht de tsaar de stad. Op 8 maart 1917 zijn er in de straten van de stad massale betogingen van vrouwen die brood eisen. Ze krijgen steun van stakende arbeiders, die het einde van de oorlog en de oprichting van de republiek eisen. Op 9 maart rukken 150.000 stakende arbeiders op naar het centrum van de stad. De Kozakken, die aan hun lot worden overgelaten, worden onder de voet gelopen.

Op 10 maart worden overal in de stad bijeenkomsten gehouden. De staking is nu algemeen en radicale betogers eisen het einde van de oorlog en de val van de tsaar. De revolutionaire leiders aarzelen om het leiderschap van de betogers op zich te nemen. Nicolaas II reageert autocratisch, roept de staat van beleg uit en geeft het leger het bevel om binnen 24 uur de orde te herstellen. Een dag later, op 11 maart, openen politie en leger het vuur op de demonstranten; er vallen meer dan 150 doden. De Doema, het Russische parlement, wordt ontbonden.

Alles komt nu in een stroomversnelling terecht. Op 12 maart komen de soldaten in opstand en voegen ze zich bij de revolutionairen. Het wapenarsenaal wordt geplunderd. Onder druk van de legerleiding doet de tsaar voor het welzijn van het land afstand van zijn troon ten gunste van zijn broer, groothertog Michaïl Aleksandrovitsj Romanov. Maar uit vrees voor de volksopstanden weigert die de troon. Het tsaristische regime is in een mum van tijd gevallen.

21 maart 1917: administratieve scheiding tussen Vlaanderen en Wallonië

Sinds het begin van de bezetting van het land in augustus 1914 voeren de Duitsers in België een Flamenpolitik: een beleid waarbij de Vlamingen, van Germaanse oorsprong, worden bevoordeeld ten koste van de Franstaligen. Vanaf 1916 radicaliseert dat beleid, met eerst de vervlaamsing van de universiteit van Gent (oktober 1916), en vervolgens de splitsing van het Ministerie van Wetenschap en Kunst. De volgende stap is de administratieve scheiding van België. Dat gebeurt op 21 maart 1917, bij decreet van gouverneur-generaal von Bissing over de administratieve scheiding van België: "België krijgt twee administratieve regio's: één met de provincies Antwerpen, Limburg, Oost-Vlaanderen en West-Vlaanderen, en de arrondissementen Brussel en Leuven, en één met de provincies Henegouwen, Luik, Luxemburg en Namen. De eerste regio zal bestuurd worden vanuit Brussel, de tweede vanuit Namen."

Andere ministeries worden eveneens gesplitst, zoals Landbouw, Industrie en Werk, Justitie en Financiën. Sommige ambtenaren verzetten zich tegen een verhuis naar Namen. Wie dwarsligt, wordt gedeporteerd of onder huisarrest geplaatst.

6 april 1917: De VS verklaart de oorlog aan het Duitse keizerrijk

Tussen de torpedering van de RMS Lusitania op 7 mei 1915 en de oorlogsverklaring van de Verenigde Staten, heeft president Woodrow Wilson getracht een neutrale koers te varen door de oorlogsmachine van de Entente te ondersteunen, het Amerikaanse leger op voet van vrede te behouden en met Duitsland handel te drijven (door de U-Boot "Deutschland" in Amerika te verwelkomen). Na het begin van de oorlog en de gruweldaden door de Duitsers gepleegd, was de Amerikaanse bevolking meer en meer anti-Duitsgezind geworden en bezag de "Kaiser" als de boosdoener, die kost wat kost moest uitgeschakeld worden. Het is na de Duitse beslissing om de onbeperkte duikbootoorlog te hervatten tegen de handelsschepen die handel dreven met Groot-Brittannië en het uitlekken in de pers van de telegram van Zimmermann, waarin stond dat Duitsland bereid was de verloren gebieden in het zuiden van Amerika terug te schenken aan de Mexicanen indien zij de oorlog zouden verklaren aan de Verenigde Staten, dat president Wilson moeilijk zijn land buiten het conflict kon houden. Hij vroeg aan het Congres de toelating om een oorlog te ontketenen die een eind zou maken aan alle oorlogen en de Democratie zou vrijwaren. Het Congres stemde toe en de Verenigde Staten verklaarden de oorlog aan het Duitse Keizerrijk op 6 april 1917.

9 april 1917. De slag bij Arras: Britse bijdrage aan het offensief van Nivelle

De slag bij Arras: Britse bijdrage aan het offensief van Nivelle

De geallieerde legerleiding gelooft dat het geplande offensief binnen 48 uur een einde zal maken aan de oorlog. De legers van Groot-Brittannië en de Commonwealth vallen een breed front tussen Vimy in het noordwesten en Bullecourt in het zuidoosten aan.

De aanval wordt voorafgegaan door een artilleriebombardement dat duurt van 20 maart tot 9 april 1917. Voor het eerst experimenteren de Britten met de tactiek van de pelotons. In plaats van massaal aan te vallen en schietschijven te vormen voor de vijandelijke artillerie en machinegeweren, vallen de Britten aan in pelotons van een dertigtal goed getrainde manschappen, gewapend met granaten, geweren, mortieren, granaatwerpers en Lewis machinegeweren vooruit. Voor dit offensief perfectioneren de Britten de samenwerking tussen infanterie en veldartillerie, die dekking geeft aan de oprukkende infanteristen en de Duitse verdediging monddood maakt. De gevechten om Arras duren tot 16 mei.

Het Britse "succes" heeft twee gevolgen: ten eerste wordt de bevelhebber van het 6de Duitse leger, generaal von Falkenhausen, uit zijn functie ontheven, omdat hij zijn reservetroepen te ver achter het front had gestationeerd; ten tweede wordt luitenant-generaal Allenby door generaal Haig naar Palestina gestuurd, omdat die hem verwijt dat hij niet tijdig voor een klinkende overwinning heeft gezorgd.

10 april 1917. Slag bij Vimy

Slag bij Vimy

Als voorbereiding op de aanval graven de Britten twee brede tunnels naar de heuvelrug van Vimy, om uit het zicht te blijven van de hogergeplaatste Duitse verkenners. Op 9 april 1917 bestormen de Canadezen de - volgens de Duitsers oninneembare - heuvelrug van Vimy. Na vier dagen van hevige gevechten in sneeuw, modder en bijtende kou nemen de Canadezen Vimy in. De Duitsers vinden niet dat ze de slag bij Vimy verloren hebben, gezien hun dapper verzet tegen een groter en sterker leger.

11 april 1917. Offensief van Bullecourt

Offensief van Bullecourt

Op 10 april 1917 hoort het 5de leger van generaal Gough het versterkte dorp Bullecourt aan te vallen, met de steun van 12 tanks. Maar door een sneeuwstorm arriveren de tanks te laat en wordt de aanval uitgesteld tot 11 april. Door een communicatiestoornis trekt één divisie toch op het afgesproken uur ten aanval, met zware verliezen tot gevolg.

In de ochtend van 11 april wordt de aanval ingezet. De tanks gaan voorop, als dekking voor de infanterie. Maar 2/3 van de tanks worden nog voor ze het dorp bereiken vernietigd door de Duitsers. Zonder dekking en door een gebrek aan munitie kan de Australische infanterie niet lang standhouden tegen de Duitse tegenaanval en moet ze gedwongen terugtrekken. Een maand later wordt een nieuwe aanval op het versterkte dorp ingezet, maar deze keer zonder tanks. De aanval draait uit op een fiasco.

18 april 1917: Overlijden van gouverneur-generaal von Bissing en vervanging door generaal von Falkenhausen

Op 18 april 1917 overlijdt gouverneur-generaal von Bissing (74 jaar) op het Domein Drie Fonteinen in Vilvoorde aan de gevolgen van een dubbele longontsteking die hij eind 1916 had opgelopen. Generaal von Falkenhausen wordt aangesteld als gouverneur-generaal.

16 april – juni 1917. Offensief van Nivelle bij de Chemin des Dames en muiterij in het Franse leger

Offensief van Nivelle bij de Chemin des Dames en muiterij in het Franse leger

Tegen het einde van de slag bij de Somme is generaal Joffre ervan overtuigd dat de Duitsers niet nog eens een offensief zoals dat van de Somme kunnen afslaan. Hij roept de geallieerde bevelhebbers in Frankrijk, waaronder de Britse generaal Haig, bijeen in zijn hoofdkwartier in Chantilly. Joffre is ervan overtuigd dat de Duitsers binnenkort zullen overgaan tot een offensief en stelt een aanvalsplan in twee fasen voor: een Frans-Britse aanval in het noorden tussen de Oise en Arras om de Duitsers vast te zetten en hen te dwingen het Champagnefront te verzwakken; in het centrum zou de Franse hoofdmacht aanvallen in de regio tussen Craonne en Reims en de sector van de Chemin des Dames links laten liggen. Die wordt door zijn topografie en toestand van de bodem ontoegankelijk geacht. Generaal Joffre wordt op 12 december 1916 opzijgeschoven en vervangen door generaal Nivelle, die wel beslist om aan te vallen in de "ontoegankelijke" sector van de Chemin des Dames. Op die manier hoopt hij in 48 uur door de Duitse linies te breken en door te stoten tot Laon.

Het plan verloopt rampzalig. Het weer in april 1917 is verschrikkelijk en de Duitsers hebben zich ingegraven op de Hindenburglinie, in een versterkte stelling op een beperkte oppervlakte, waarvoor dus ook minder soldaten nodig zijn. Het Britse offensief in de regio rond Arras levert enkele successen op. In het centrum stokt de Franse hoofdaanval: de Franse tanks worden haast allemaal op de eerste dag vernietigd en de soldaten kunnen niet door de verstevigde Duitse linies breken, omdat de Franse artillerie er niet in slaagt de Duitse stellingen te vernietigen. De menselijke en materiële verliezen zijn enorm: 147.000 doden, gewonden, vermisten en gevangenen in twee weken. Generaal Nivelle wordt na deze mislukking op 15 mei 1917 eveneens ontslagen en vervangen door generaal Pétain, die voorstander is van een meer defensieve aanpak.

Dit militaire fiasco en de zware verliezen liggen in grote mate aan de basis van de muiterijen in het Franse leger van april tot juni 1917. De meeste muiters blijken jonge soldaten te zijn, hoofdzakelijk afkomstig uit Parijs, intellectuelen die op de hoogte zijn van de oproepen tot vrede van de linkse partijen. Zij hopen van harte dat er heel snel vrede zal zijn en ze niet langer nutteloze gevechten moeten leveren. Hun hoop wordt echter snel de kop ingedrukt, aangezien de Franse regering elk vredesvoorstel afwijst. Eind juni 1917 wordt een einde gemaakt aan de muiterijen.

Nieuw historisch onderzoek heeft het imago van Pétain enigszins besmeurd: hij voert opnieuw speciale krijgsraden in zoals die van 1914. Er is sprake van soldaten die worden gefusilleerd of naar strafkampen gestuurd. Maar Pétain slaat en zalft: hij versoepelt het toekennen van verlof, verbetert de leefomstandigheden van de soldaten aan het front door barakken te bouwen en de voedselbevoorrading te verbeteren. De belangrijkste maatregel is de verandering van tactiek: geen grootschalige offensieven meer, maar een tactiek van verdediging.

17 april 1917. Arrestatie en veroordeling van schepen Emile Jacqmain

Arrestatie en veroordeling van schepen Emile Jacqmain

De schepen van Openbaar Onderwijs wordt veroordeeld tot één maand gevangenisstraf, omdat hij volgens de Duitse autoriteiten niet kordaat genoeg het bevel heeft opgevolgd om de scholen van de stad Brussel te sluiten ten tijde van de steenkoolschaarste. Na een maand in de gevangenis van Sint-Gillis wordt hij overgebracht naar Celle (Duitsland), waar ook Adolphe Max zit.

10 mai 1917. Arrestatie van waarnemend Brussels burgemeester Maurice Lemonnier

Arrestatie van waarnemend Brussels burgemeester Maurice Lemonnier

Op 10 mei 1917 worden alle burgemeesters van de Brusselse agglomeratie ontboden op de Kommandantur. Er wordt gevraagd waarom geen gevolg is gegeven aan de verordening van de gouverneur-generaal van 26 april 1917 om prikkeldraad en ijzerdraad op te eisen bij de burgers. 's Avonds worden alle burgemeesters vrijgelaten, behalve de waarnemende burgemeesters Lemonnier en Delleur van Brussel en Watermaal-Bosvoorde. De Duitsers beschuldigen Maurice Lemonnier en zijn collega van Watermaal-Bosvoorde ervan uit vaderlandsliefde geweigerd te hebben dat hun bestuur deelnam aan de opeising.

Op 21 mei wordt de eerste veroordeeld tot 12 maanden opsluiting in Düsseldorf en de tweede tot 9 maanden.

7 juni 1917. Verovering van Mesen

Verovering van Mesen

Na zijn successen bij Arras en Vimy voelt maarschalk Haig zich sterk genoeg om ten noorden van Ieper een succesvolle aanval in te zetten. Hij brengt een overweldigend aantal troepen en kanonnen samen op een smalle strook van het front. Zijn eerste doelwit is de heuvelrug van Mesen, die de vallei van de Leie, de stad Ieper en de Britse stellingen domineert. De voorbereiding van het offensief is eind 1916 al begonnen, met het aanleggen van nieuwe wegen en het verlengen van oude, en het leggen van leidingen voor watervoorziening. De Britse genietroepen plaatsen 25 mijnen onder de heuvelrug van Mesen om de Duitse stellingen te vernietigen. Vroeg in de ochtend van 7 juni ontploffen 19 mijnen met een oorverdovend lawaai en in minder dan een seconde vallen aan Duitse kant meer dan 10.000 doden. De eerste Duitse linies, bestookt door de Britse artillerie, worden door de daaropvolgende aanvallen en spervuren van Engelse, Ierse, Australische en Nieuw-Zeelandse troepen weggevaagd. Het moreel van de Duitse soldaten is gebroken en ze geven zich massaal over. Ondanks de Duitse tegenaanvallen blijft Mesen in Britse handen. Dit alles is slechts een voorloper van het grote offensief van maarschalk Haig, beter bekend als de Derde Slag om Ieper.

6 juli 1917: Arabische overwinning in Aqaba

Om strategische (een nieuw front openen ten zuiden van het Ottomaanse Rijk om de Turkse druk op het Suezkanaal en Palestina te verlichten), economische en commerciële (de Hidjazspoorweg van Damascus naar Medina, concurrent van de scheepvaartroutes naar Indië, neutraliseren) redenen, beslissen de Britten om de Arabische opstand tegen de Turken, onder leiding van sjarief Hoessein bin Ali van Medina, te steunen. Ze doen dat door gezanten te sturen, met T.E. Lawrence (Lawrence van Arabië) als bekendste. De Arabieren stemmen in met een samenwerking met de Britten, door de belofte van onafhankelijkheid voor de gebieden die worden bevrijd van de Turken. Andere stammen voegen zich bij de opstand, maar hun aantal is beperkt en hun leiders blinken strategisch niet uit. Na de mislukte aanval op Medina kiezen ze voor een verdedigende strategie. Lawrence van Arabië slaagt er echter in om de zoon van emir Hoessein, Faisal bin Hoessein, te overtuigen om de haven van Akaba (Jordanië) aan de Rode Zee aan te vallen, vanuit het binnenland, via de gevreesde Nefudwoestijn. Voor die militaire operatie heeft hij nog meer bondgenoten nodig. Hij krijgt een voormalige Turkse bondgenoot, Auda, leider van de geduchte Howeitat, aan zijn zijde in ruil voor een grote som geld.

Op 6 juli 1917 omzeilt het Arabische leger onder leiding van Lawrence van Arabië de Turkse stellingen en neemt de haven van Akaba met een verrassingsaanval in, met de steun van enkele oorlogsschepen van de Royal Navy. De Britten maken van de haven een logistiek centrum voor de troepen van Faisal, die hun militaire operaties verderzetten naar het noorden. Het Turkse garnizoen van Medina is geïsoleerd, omsingeld door de vijandelijke Arabische stammen.

9 augustus 1917. In Vlaanderen spreekt men Vlaams

Een verordening van de bezetter veralgemeent het gebruik van het Nederlands in de Vlaamse administratieve regio, met inbegrip van Brussel en zijn rand. De Brusselse gemeentelijke ambtenaren weigeren te gehoorzamen.

5 – 12 september 1917. Conferentie van Stockholm of Derde Conferentie van Zimmerwald

Conferentie van Stockholm of Derde Conferentie van Zimmerwald

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914 was de internationale sociaal-democratische beweging verdeeld. Alle landen, oorlogvoerend of niet, kenden drie stromingen: aan de rechterzijde de meerderheidssocialisten die, afhankelijk van hun nationaliteit, voor of tegen een afzonderlijke vrede met Duitsland zijn. Aan de linkerzijde de internationalisten, revolutionairen en pacifisten verenigd in het Internationaal Socialistisch Comité. Deze groep is beter bekend als de Zimmerwald-beweging, naar de locatie van hun eerste conferentie in 1915, Zimmerwald in Zwitserland. Een groep centristen probeert te bemiddelen tussen de socialisten van de oorlogvoerende landen. Deze laatste groep wordt vertegenwoordigd door het Internationaal Socialistisch Bureau, onder leiding van Camille Huysmans.

Op 15 april 1917 vestigt het Internationaal Socialistisch Bureau zich in Stockholm, hoofdstad van een neutraal land. De Zimmerwald-beweging volgt al snel dat voorbeeld. Een Nederlands-Scandinavisch Comité wordt opgericht en ijvert voor een vredesconferentie. Een derde gesprekspartner doet zijn intrede: de sovjet van de arbeiders van Petrograd, waarin mensjewieken, bolsjewieken en sociaal-revolutionairen verenigd zijn na de Februarirevolutie van 1917.

In mei wordt duidelijk dat de Britten, Belgen, Fransen en Russen “njet” zullen zeggen tegen de conferentie. Er volgt een eindeloze reeks bilaterale onderhandelingen, voorbereidende vergaderingen, driepartijenoverleg en allerhande initiatieven. De Zimmerwald-beweging houdt een conferentie in Stockholm om te beslissen of ze aan de conferentie zal deelnemen. De Russen komen met hun eigen vredesvoorstel. Wanneer de conferentie na vier maanden toch in de steigers staat, weigeren de regeringen van de geallieerde landen paspoorten uit te reiken aan de socialistische afgevaardigden die naar Stockholm willen reizen. In augustus 1917 is duidelijk dat de conferentie er nooit zal komen.

24-25 oktober 1917: Bolsjewistische revolutie in Rusland

De Oktoberrevolutie, ook bekend als de bolsjewiekenopstand, is de tweede fase van de Russische revolutie, na de Februarirevolutie, en vindt plaats in de nacht van 7 november (25 oktober) 1917. De Eerste Wereldoorlog heeft in grote mate bijgedragen tot de Oktoberrevolutie. In het begin van de oorlog waren alle politieke partijen, behalve de Russische sociaal-democratische arbeiderspartij, voorstander van Russische deelname aan het conflict. Maar het Russische leger leed grote verliezen. De fabrieken waren niet productief genoeg en het spoorwegennet en de logistiek waren inefficiënt.

De - zeer onpopulaire - intentie van de regering om de oorlog voort te zetten, heeft het doorvoeren van grote hervormingen verhinderd. Het programma van de bolsjewieken, terug te vinden in hun leuzen "vrede, brood en land" en "Alle macht aan de sovjets", geeft hen het voordeel. De economische crisis die sinds de zomer van 1917 is geëscaleerd, de teleurstelling om de uitgebleven hervormingen en de steun aan de voorlopige regering van de meeste partijen spelen in de kaart van de bolsjewieken, die intensief propaganda voeren in Petrograd.

Op 25 oktober 1917 bestormen de aanhangers van Lenin en Trotski gewapend de Voorlopige Regering van Kerenski in Petrograd. Een dag later kondigt Trotski officieel de ontbinding van de Voorlopige Regering af, op het moment van de opening van het Al-Russische Sovjetcongres van afgevaardigde arbeiders en boeren (die 649 afgevaardigden telde, waaronder 390 bolsjewieken). Sovjetafgevaardigden van over het hele land keuren de opstand goed. Het congres stelt decreten op die alle macht overdragen aan de sovjets en keurt ook een decreet goed over het land, de vrede, de nationaliteiten en de arbeiderscontrole over de productie.

Met de Oktoberrevolutie wordt Rusland het eerste communistische regime (in marxistische zin) uit de geschiedenis.

24 oktober - 9 november 1917: Slag bij Caporetto of Slag bij Karfreit of Twaalfde slag aan de Isonzo

Na de territoriale veroveringen door het Italiaanse leger aan het einde van de zomer van 1917, grijpen de Duitsers militair in aan het Italiaanse front, aan de zijde van hun Oostenrijks-Hongaarse bondgenoten, waar ze niet veel vertrouwen in hebben. De Duitse strategen (de generaals Ludendorff en Otto von Below) leggen de Oostenrijks-Hongaarse bevelhebbers hun doel op: Veneto mag niet langer aangevallen worden, de Italianen moeten definitief uit de haven van Triëst gehouden worden. Bovendien beslissen de Duitsers om aan te vallen vanuit de valleien en niet langer vanuit de bergen zoals Oostenrijk-Hongarije. Hun doel is de Tagliamento-linie. Aangezien het Italiaanse leger talrijker is (41 divisies tegenover 33), hanteert het Duits-Oostenrijks-Hongaarse leger een tactiek die de Duitsers al hebben toegepast aan het Russische front: tegen een sterkere vijand met alle beschikbare troepen aanvallen op een beperkter front (5 km). De Italiaanse legerleiding is dankzij Oostenrijkse deserteurs op de hoogte van het offensief, maar doordat het offensief meermaals wordt uitgesteld, zijn de Italianen niet meer op hun hoede.

Het offensief begint op 24 oktober 1917 met artilleriebeschietingen; de Italiaanse eerste linies worden overrompeld en de Duits-Oostenrijks-Hongaarse troepen rukken over 150 km op door de Italiaanse linies. Opperbevelhebber Cadorna beseft niet meteen de omvang van het offensief en geeft pas na vier dagen het bevel om zich terug te trekken over de Tagliamento en vervolgens over de Piave. Op 2 november bereiken de Duits-Oostenrijks-Hongaarse troepen hun doel, de linie van de Tagliamento. Maar ze stoppen daar niet en gaan door tot de Piave, waar ze tegengehouden worden door het gehergroepeerde Italiaanse leger (9 november 1917). Generaal Cadorna, die uitgenodigd wordt voor een geallieerde vergadering in Versailles, wordt vervangen door generaal Diaz.

De Slag bij Caporetto is een ramp voor het Italiaanse leger, dat bijna 700.000 manschappen verliest: doden, gewonden, gevangenen en deserteurs. Daarnaast verliest het ook nog eens 3.000 kanonnen, 300.000 geweren, 73.000 lastdieren, 2.500 voertuigen en belangrijke voedselvoorraden. Omdat ze zo snel oprukken, worden de Duits-Oostenrijkse legers afgesneden van hun bevoorradingslijnen en moeten ze gedwongen halt houden. Door stand te houden aan de Piave is Venetië gered. Het Italiaanse leger mag zich niet verder terugtrekken: het moet met alle mogelijke middelen het land verdedigen. Daarvoor krijgen de Italianen de hulp van verschillende divisies bestaande uit Franse, Britse en Amerikaanse troepen.

31 oktober 1917. Verovering van Beër Sjeva

Verovering van Beër Sjeva

Beër Sjeva is in het Ottomaanse tijdperk een belangrijk administratief centrum, met een ziekenhuis, legerkazernes, een spoorweg, een stelplaats voor locomotieven, een watertoren, pakhuizen en enkele huizen, in het noorden van de Negevwoestijn. Het Turkse garnizoen heeft er 1.000 manschappen, machinegeweren en twee vliegtuigen. In het oosten en het zuiden van de stad zijn de loopgraven niet beschermd met prikkeldraad. Het grootste probleem voor de aanvallers is het vinden van water in de woestijn.

Voor ze een groot offensief kunnen inzetten tegen dit belangrijke centrum, moeten de Britten eerst waterbronnen zoeken. Dankzij enkele expedities en gesprekken met Arabieren die in de streek wonen, vernemen ze dat een oude bron niet ver van Beër Sjeva nog bruikbaar is. Het Britse leger en de Australische lichte cavalerie vertrekken en krijgen het doel op 31 oktober in zicht. Na een hevig vuurgevecht zijn de eerste Turkse loopgraven en de prikkeldraden vernietigd. De drie Britse divisies vallen vanuit het westen en het zuiden aan en dringen de Turken terug, maar de waterbronnen van de stad zijn nog altijd in vijandelijke handen. Om het werk af te maken wordt de Australische lichte cavalerie ingezet tegen de Turkse stellingen in het zuidwesten. Ze doorbreekt de Turkse stellingen en dringt de stad binnen.

Dankzij deze overwinning kunnen de Britse troepen de verdedigingslinie Gaza-Beër Sjeva omzeilen. Gaza valt, na hevige gevechten, op 6 november 1917. De Turkse troepen trekken zich terug naar Palestina.

10 november 1917: Canadese overwinning in Passendale of Derde Slag om Ieper

Na het succesvolle offensief bij Mesen beslist generaal Haig, commandant van de British Expeditionary Force (BEF) een doorbraak te forceren in de sector van Ieper en daarna door te stoten tot de haven van Brugge, om de dreiging van de Duitse U-Boten voor de Britse economie uit te schakelen. Het eerste doel: zich voor de winter meester maken van de heuvelrug tussen Westrozebeke en Broodseinde. Ondanks hevige regen wordt de datum van het offensief behouden.

Het offensief begint op 31 juli 1917 in een dichte mist. Het Franse leger steekt ten noorden van Ieper de IJzer over en neemt de dorpen Steenstrate en Bikschote in. In het centrum drijven de Britten de Duitsers 3 km terug en nemen ze versterkte dorpen zoals Saint-Julien in. Hevige regen stopt de opmars naar de weg Menen-Ieper. Dit geeft de Duitsers de kans om zich te reorganiseren.

Het tweede offensief, gericht tegen de verdedigingslinie Geluveld-Langemark, begint op 16 augustus 1917. De Fransen bereiken de plaats Drie Grachten, terwijl de Britten zich meester maken van Langemark. De ontmoedigde Britse soldaten weigeren verder te gaan.

Het derde offensief begint op 20 september en heeft het dorp Geluveld, ten zuiden van Ieper, als doel. De Britten en de ANZAC-troepen vorderen meter na meter en ondergaan een tegenaanval met mosterdgas. Het Polygoonbos en Zonnebeke worden ingenomen, maar Geluveld blijft in handen van de Duitsers.

De laatste aanval wordt op 6 november ingezet door het Canadese korps van Currie. Het doel, het dorp Passendale, wordt na twee uur bereikt, maar de verliezen zijn zwaar. Met de Slag bij Passendale boeken de Britten 8 km terreinwinst en verlagen ze de druk op het Franse leger. Maar de verliezen zijn loodzwaar: 8.500 Fransen, 4.000 Canadezen, 250.000 Britten en 260.000 Duitsers zijn gedood, gewond of vermist.

11 november 1917. De Raad van Vlaanderen verklaart de Belgische regering in Le Havre gevallen

De Raad van Vlaanderen verklaart de Belgische regering in Le Havre gevallen

De Raad van Vlaanderen verklaart de Belgische regering in Le Havre gevallen

20 november 1917. Slag bij Cambrai

Slag bij Cambrai

Omdat de Slag bij Passendale slechts enkele honderden meter terreinwinst heeft opgeleverd en veel levens heeft geëist, stelt kolonel J.F.C. Fuller voor om ten zuiden van Cambrai aan te vallen met tanks. De bodem is er hard en vast. Het plan krijgt vorm en de aanval wordt een belangrijke schakel voor de verovering van Cambrai, een belangrijke stad voor de bevoorrading van de Duitse troepen, meer dan 6 km achter de Hindenburglinie.

Op 20 november 1917 rukken 376 Britse tanks, gevolgd door de infanterie, in de dichte mist op naar de loopgraven van de Hindenburglinie. Artilleriebeschietingen begeleiden de oprukkende tanks. De tanks breken zonder problemen door de drie linies met prikkeldraad en verrassen de Duitse soldaten, die in paniek hun wapens achterlaten en vluchten. De tanks bereiken het dorp Flesquière niet, omdat de dubbele linie loopgraven daar dieper is en de Duitsers er preciezer schieten. 179 van de 376 tanks worden uitgeschakeld. Ondanks de verliezen krijgen de bemanningsleden van de tanks een morele boost. Door een Duitse tegenaanval op 30 november 1917 gaat de terreinwinst wel verloren.

9 december 1917. Val van Jeruzalem

Val van Jeruzalem

Na de overwinning in de Slag om Gaza beslist generaal Allenby dat het tijd is om de heilige stad Jeruzalem te bevrijden. Omdat hij geen religieuze monumenten en monumenten van grote historische waarde wil vernielen, verkiest de Britse generaal om de stad te omsingelen en zo de Turken af te snijden van hun bevoorradingslijnen. Het offensief begint op 19 november 1917 op de weg die Jaffa verbindt met Jeruzalem. Ondanks het koude weer en het Turkse verzet veroveren de Britse troepen de heuvel van Nabi Samwil op enkele kilometer van het doel. De volgende heuvel wordt veel beter verdedigd door de Turken. Het 20ste korps laat de heuvel links liggen en rukt op naar de heilige stad. Nog voor ze Jeruzalem bereiken, richt de burgemeester van de stad zich tot de Britten. De Turken zijn in de nacht van 7 op 8 december de stad ontvlucht.

De val van Jeruzalem markeert het einde van de campagne in Palestina. De Turken verliezen de controle over belangrijke religieuze centra zoals Mekka, Jeruzalem en Bagdad.

22 december 1917. de Raad van Vlaanderen roept de onafhankelijkheid van Vlaanderen uit.

de Raad van Vlaanderen roept de onafhankelijkheid van Vlaanderen uit.

de Raad van Vlaanderen roept de onafhankelijkheid van Vlaanderen uit.

1918

9 februari 1918: Oekraïne sluit een aparte vredesverdrag met Duitsland

De burgerlijke Tsentralna Rada, het volksvertegenwoordigend lichaam van de Oekraïense Volksrepubliek, maakte van de gelegenheid gebruik door op 20 november 1917 de volledige onafhankelijkheid uit te roepen, die vanaf 22 januari 1918 in werking moest treden. Wel benadrukte de Tsentralna Rada dat het binnen de Russische unie wilde blijven.

De Bolsjewieken beschuldigden Oekraïne er echter van steun te bieden aan tegenstanders van Lenin, waarna er in december een burgeroorlog uitbrak tussen Oekraïne en de Bolsjewieken. Oekraïne zocht hierbij steun van Duitsland, dat op 3 maart 1918 de vrede van Brest-Litowsk afdwong. Hiermee stopte de Russische deelname aan de Eerste Wereldoorlog en werd Oekraïne een satellietstaat van Duitsland. Wel werd het vanaf nu erkend als onafhankelijke natie, waarmee Oekraïne eindelijk zijn zin kreeg.

3 maart 1918: Vredesverdrag van Brest-Litowsk

Het vredesverdrag van Brest-Litowsk werd op 3 maart 1918 ondertekend in het fort van Brest-Litowsk. Tijdens deze overeenkomst sloten de Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek (de communistisch-Russische staat na de val van de Voorlopige Regering) aan de ene zijde en het Duitse Rijk, Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije en het Ottomaanse Rijk (gezamenlijk aangeduid als de Centrale mogendheden) aan de andere zijde vrede na de machtsovername door de bolsjewieken.

21 maart - 18 juli 1918: Lenteoffensief of Kaiserschlacht

Militaire kopstukken als Ludendorff beseften dat de tijd in Duitslands nadeel werkte, de Kaiserschlacht moest gewonnen worden voor de Amerikanen klaar waren, voor dat ze actief aan de oorlog konden deelnemen. De Britten moesten uit de oorlog worden uitgeslagen, en daarna de Fransen.

Het Lenteoffensief of de Kaiserschlacht was een combinatie van aanvallen van het Duitse leger van 21 maart tot en met 18 juli 1918 : Michael, een offensief tegen de Britten en Fransen bij de Somme en Arras (hoofddoel), en dat een wig tussen de twee legers moest drijven; Georgette, een offensief in het noorden tegen de Britten in België; Blücher-Yorck, een offensief tegen de Fransen bij de Chemin des Dames en tenslotte Friedensturm, een offensief tegen de Fransen richting de Marne en Parijs. Ondanks de overmacht van de Duitsers en het gewonnen terrein, konden zij zich moeilijk handhaven en werden later door de Bondgenoten ver teruggedreven.

23 april 1918: Britse blitzaanval op Zeebrugge

De Britse aanval op de haven van Zeebrugge in de nacht van 22 op 23 april 1918 werd in het geheim gedurende vele maanden voorbereid en had tot doel de vaargeul te blokkeren, zodat Duitse U-boten niet meer konden uitvaren.

7 mei 1918: Vredesverdrag van Boekarest

Het Vredesverdrag van Boekarest (of de Vrede van Boekarest) werd op 7 mei 1918 in Boekarest getekend door het Duitse Keizerrijk en het geforceerde Koninkrijk Roemenië.

De punten in het verdrag waren: Roemenië moest Zuid-Dobroedzja afstaan aan Bulgarije; Roemenië moest alle passen, over de Karpaten, afstaan aan Oostenrijk-Hongarije; alle oliebronnen in Roemenië moesten "verhuurd" worden aan Duitsland voor de komende 90 jaar.

10 mei 1918: Britse blitzaanval op Oostende

De eerste aanval op de haven van Oostende maakte deel uit van Operatie Zo en vond plaats in de nacht van 22 op 23 april 1918. Zoals in Zeebrugge was het doel van de Britten de vaargeul te versperren om te verhinderen dat Duitse U-Boote en torpedoboten de haven nog konden uitvaren.

De tweede aanval op de haven van Oostende of operatie VS vond plaats in de nacht van 9 op 10 mei 1918 met als doel de vaargeul te blokkeren zodat Duitse U-boten niet meer konden uitvaren. Beide aanvallen faalden.

23 maart - 9 augustus 1918: Lange afstandskanonnen (Pariser Kanonen) (Grosse Bertha) beschieten Parijs

Het Parijs-Geschut (Duits: Paris-Geschütz) was een Duits lange-afstand kanon waarmee van 23 maart tot 9 augustus 1918 Parijs beschoten werd. Krupp heeft er zeven stuks van gebouwd. In totaal vielen er 367 granaten op de stad tijdens 44 bombardementen. Daarbij kwamen 250 Parijzenaars om het leven en vielen er 620 gewonden.

8 augustus 1918: Begin van de tegenaanval door de geallieerden

Het Honderddagenoffensief was een serie van offensieven in de Eerste Wereldoorlog van de geallieerden tegen Duitsland op het westelijke front. De veldslagen vonden plaats van 8 augustus 1918 tot 11 november 1918, en leidde tot het terugtrekken van het Duitse leger uit Frankrijk. Na het verlies van de Hindenburglinie kwam het Duitse opperbevel tot het inzicht dat de oorlog verloren was. Dit leidde ten slotte tot een wapenstilstand en uiteindelijk vrede.

Oktober 1918: Spaanse griepepidemie

De Spaanse griep was een beruchte griep-pandemie uit de jaren 1918-1919. Deze wereldwijde epidemie eiste naar schatting 20 tot 100 miljoen levens, een aantal dat het totale dodental van de Eerste Wereldoorlog ruimschoots overtreft.[1][2][3] Het virus dat de Spaanse griep veroorzaakte was van het type H1N1.

9 november 1918: Troonsafstand van de Kaiser en afkondiging van de Weimarrepubliek

Eind oktober 1918 wilde de leiding van de Duitse marine eigenmachtig de vloot nog naar Engeland sturen, om "heldhaftig" ten onder te gaan. De matrozen zagen uiteraard niets in het sneuvelen voor een reeds verloren oorlog en rebelleerden onder meer om een vredesakkoord te bevorderen. Ook wilden zij een betere verzorging met levensmiddelen. Van de Noord-Duitse havensteden sloeg de rebellie over naar de rest van het land en bereikte op 9 november de hoofdstad Berlijn, waar de Novemberrevolutie uitbrak. Kanselier Max van Baden was bang dat een gewelddadige omwenteling zoals in Rusland een jaar daarvoor zou plaatsvinden. Daarom en vanwege diens slechte internationale reputatie dwong hij de keizer tot aftreden en gaf zijn kanselierschap over aan de voorzitter van de SPD, Friedrich Ebert. Ook Ebert was tegen een gewelddadige revolutie en wilde de politieke ontwikkeling in geleidelijke banen leiden. Aanvankelijk wilden veel partijen, zoals Eberts SPD, nog wel verder met een monarchie (maar dan wel een echte constitutionele monarchie) en werd gezocht naar een acceptabele verwant van de afgezette keizer die hem zou kunnen vervangen. Alleen de extremere socialisten en communisten eisten een direct einde van de monarchie.

Philipp Scheidemann, een andere vooraanstaande sociaaldemocraat, riep echter op dezelfde 9 november tóch de republiek uit, overigens om de radicale socialisten en de communisten vóór te zijn die op het punt stonden om een eigen radicaal-socialistische republiek uit te roepen. Ebert verweet hem dat, want volgens Ebert was het niet aan Scheidemann, maar aan een constituante (een nationale vergadering) om de keus te maken tussen de bestaande monarchie of een nieuwe Duitse republiek. Daar de keizer ondertussen naar Nederland was gevlucht en ook de andere Duitse vorsten waren afgezet, was het inmiddels wél duidelijk dat Duitsland sowieso een republiek zou worden.

11 november 1918: Wapenstilstand en gesprekken te Loppem

Onmiddellijk na het einde van de oorlog, gaf Premier Charles de Brocqueville zijn ontslag. Te Loppem, hadden de Koning en zijn naaste medewerkers de wens geopperd om de “Union sacrée » verder te zetten. Daarvoor hadden zij de steun van de Socialisten nodig. Zij kregen hun steun en zo kwam het meerpartijensysteem tot stand. Tijdens de gesprekken van Loppem kwam het algemeen stemrecht ter sprake, ondersteund door de Koning. Het systeem van de “Union sacrée” heeft het niet lang volgehouden want tijdens de verkiezingen van 20 november 1921 was ervan geen sprake meer. Tijdens haar kort bestaan heeft de regering belangrijke sociale wetten laten stemmen, onder meer de wet op de acht uren, de wet Vandervelde (dronkenschap) en de zesdagenweek.

17 november 1918: Afkondiging van de bevrijding van Brussel en de triomfantelijke wederkomst van Adolphe Max

Afkondiging van de bevrijding van Brussel en de triomfantelijke wederkomst van Adolphe Max

22 november 1918: Blijde Inkomst van Koning Albert I in Brussel

Op 22 november hield Koning Albert een troonrede in het parlement. Hierin beloofde hij de onmiddellijke invoering van het algemeen stemrecht vanaf 21 jaar voor de verkiezing van een constituante. Hij had het ook over de opheffing van artikel 310 uit het strafwetboek dat de vakbonden kortwiekte, gelijkheid tussen Vlamingen en Walen en de oprichting van een Vlaamse universiteit te Gent.

De socialisten waren uiteraard in hun nopjes met de gedane toezeggingen, maar nog steeds bleven sommige katholieken weerstand bieden en wijzen op de ongrondwettelijkheid van een onmiddellijke verandering van het kiesrecht. Voor het eerst, maar zeker niet voor het laatst werd Albert ervan beschuldigd gehandeld te hebben uit schrik voor verlies van zijn troon. Deze verwijten waren echter niet meer dan achterhoedegevechten: de conservatieven hadden de strijd verloren.

1919

15 juni 1919: Staatsbegrafenis voor vijftien helden

Staatsbegrafenis voor vijftien helden

28 juni 1919: Ondertekening van het Verdrag van Versailles

Ondertekening van het Verdrag van Versailles

5 september 1919: Oprichting van het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn
(later Kind & Gezin)

Oprichting van het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn (later Kind & Gezin)

16 november 1919: Eerste Belgische verkiezingen met algemeen enkelvoudig
stemrecht voor mannen

Eerste Belgische verkiezingen met algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen

1922

11 november 1922: Overplaatsing van het lichaam van de onbekende soldaat
naar Brussel

Overplaatsing van de onbekende soldaat naar Brussel